Сакралды нысандар
Ибраһим ата кесенесі
Сипаттамасы: Сайрамның солтүстік - шығысында орналасқан Ибраһим ата кесенесі Ахмет Ясауидің әкесі ИбраҺим шейхінің мазарының үстінен салынған. Сопылық ілімді таратып, халық арасында танымал болған тұлға. Бізге жеткен аңыздарға сүйенсек – Ибраһим ата «төрт әділ халифтің» төртіншісі Әли Әбу Талибтің ұрпағы болып келетін Ысқақ бабтың 13-ші ұрпағы.
Уақыт сынағынан өткен алғашқы кесене тозып, қабырғалары құлаған болатын. Кейіннен қайта қалпына келтірілді. Кесененің көлемі 7х7, биіктігі – 8,25 м. Алғашқы құрылым XVI-XVII ғасырларға жатады. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында бірінші күмбез құлағаннан кейін шатыр қайта салынды.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам ауылы, Ибраһим ата көшесі
Уақыт сынағынан өткен алғашқы кесене тозып, қабырғалары құлаған болатын. Кейіннен қайта қалпына келтірілді. Кесененің көлемі 7х7, биіктігі – 8,25 м. Алғашқы құрылым XVI-XVII ғасырларға жатады. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында бірінші күмбез құлағаннан кейін шатыр қайта салынды.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам ауылы, Ибраһим ата көшесі
Қарашаш ана кесенесі
Сипаттамасы: Қарашаш ана кесенесі Түркістан облысындағы ежелгі Исфиджаб, қазіргі Сайрам жерінде орналасқан. ХІХ ғасырдың тарихи ескерткіші болып табылатын бұл кесене Түркістан өңірінде кең тараған ортағасырлық сәулет өнерінің күмбезді үлгісінде салынған.
Қарашаш ананың шын есімі — Айша-Бибі. Сайрамның әйгілі Мұса шейхінің қызы болған Айша-Бибі өз заманының ең білімді әрі тәрбиелі әйелдерінің бірі ретінде танылған. Адамдар кеңес сұрап, алыс қалалар мен ауылдардан келетін. Ерекше емшілік қасиетімен танымал болып, адамдарға түрлі дерттерден айығуға, сондай-ақ түстерін жору мен түсінуге көмектескен тұлға.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының орталығында орналасқан
Қарашаш ананың шын есімі — Айша-Бибі. Сайрамның әйгілі Мұса шейхінің қызы болған Айша-Бибі өз заманының ең білімді әрі тәрбиелі әйелдерінің бірі ретінде танылған. Адамдар кеңес сұрап, алыс қалалар мен ауылдардан келетін. Ерекше емшілік қасиетімен танымал болып, адамдарға түрлі дерттерден айығуға, сондай-ақ түстерін жору мен түсінуге көмектескен тұлға.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының орталығында орналасқан
Әбділ Әзіз Баба кесенесі
Сипаттамасы: Әбділ Әзіз Баба кесенесі VIII ғ. – Шымкент қаласы маңындағы Сайрам елді мекенінде орналасқан Әбділ Әзіз Баба рухына бағышталған архитектуралық ескерткіш. Ол қазіргі Қазақстан аумағында ислам дінін насихаттаушы және уағыздаушы болған. Сонымен қатар, адамдарды тазартып, залалдардан арылту қасиеттерінің арқасында ол ел арасында «киелі» деп танылған. Аталған қасиеттері үшін Әбділ Әзіз Бабаға сөзбе-сөз аударғанда «қиыншылықты қуатын» мағынасын беретін «балегердан» лақап аты берілген.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының орталығында орналасқан
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының орталығында орналасқан
Қожа Салық кесенесі
Сипаттамасы: Сайрам тұрғын алабының орталық бөлігіне жақындау Қарамұрт ауылына баратын жол бойында орналасқан Қожа Салық кесенесі XIX ғ. жатады. Шатырында шаршы пішіндес жоспарланған қос күмбез бірінің үстіне бірі орнатылған болатын. Өкінішке орай, сыртқы күмбез бізге дейін жетпеген. Кесененің төрт қасбетінің үстіңгі бөлігінде сүйірленген қуыстары оған ерекше көрік береді. Оңтүстік қасбетінің ішіндегі қуыс қабырғасына құмыраларға бейнеленген гүл бейнесі өрнектелген.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының шығыс бөлігінде орналасқан
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының шығыс бөлігінде орналасқан
Қошқар ата кесенесі
Сипаттамасы: Шымкенттің көрікті жерлерінің бірі – Қошқар ата кесенесі. Мұнда жерленген тұлға туралы жазбаша дәлелдер болмағанымен, оның айналасында ұрпақтан ұрпаққа жеткен көптеген аңыздар қалыптасқан. Аңыздар бойынша, Қошқар ата рухани мұрасын жоғары бағалап, Құран мен хадистерді жетік білген. Халық арасында зор құрметке ие болып, қази (сот) қызметіне сайланған. Қошқар ата Қожа Ахмет Ясауидің замандасы әрі шәкірті болған деп есептеледі. Ұстазына құрметпен қарап, оның еңбектерін ынтамен зерделеу арқылы Қошқар ата өңірдің рухани өмірінде маңызды тұлғаға айналған.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Қошқар ата өзені бойында орналасқан
Мекенжай: Шымкент қаласы, Қошқар ата өзені бойында орналасқан
Қызыр мұнарасы
Сипаттамасы: Сайрамның ежелгі мұраларының бірі – ХІХ ғасырға жататын Қызыр пайғамбардың атымен аталған мұнара. Қазақстанның ең көне қалаларының бірі — Шымкентте, Сайрам тұрғын алабында орналасқан. Көне сәулет ескерткіші болып саналатын мұнара күйдірілген кірпіштен соғылған. Соғылған кездегі биіктігі 10,5 метр болғанымен, кейін жер сілкінісі мен табиғи құбылыстардың салдарынан біраз мүжілген.
Қызыр пайғамбар мешіті, Сайрамның киелі орны, шағын тарихи-мәдени кешені болған. 1920-жылдары мешіттен тек жер астындағы бөлме мен жартылай қиратылған мұнара қалған. Археологтар бұл орынға жүргізген зерттеулер барысында өткен уақыттың қалдықтары мен бұрынғы ұлылығын көрсететін іздерді тапты. Мешіт қатты бұзылғанына қарамастан, есігі шығысқа қарайтын тікбұрышты ауласы болғаны анықталды.
Қазіргі таңда бұл жер қаланың діни әрі зиярат орталығы. Мұнараның шығыс жағында тұрғын үй, ал солтүстік және батыс жағында мектеп орналасқан. Қазіргі уақытта қалған мұнараның биіктігі шамамен 5 метрді құрайды, диаметрі 2,5 метр. Мұнараның жоғарғы бөлігі өрнектеліп қаланған кірпіштер мен жан-жаққа қаратылып салынған аркалы ойықтардан тұрады. Жоғары шығатын баспалдақ ағаш тіреулер мен ортасындағы кірпіш тірекке бекітілген.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының орталығында орналасқан
Қызыр пайғамбар мешіті, Сайрамның киелі орны, шағын тарихи-мәдени кешені болған. 1920-жылдары мешіттен тек жер астындағы бөлме мен жартылай қиратылған мұнара қалған. Археологтар бұл орынға жүргізген зерттеулер барысында өткен уақыттың қалдықтары мен бұрынғы ұлылығын көрсететін іздерді тапты. Мешіт қатты бұзылғанына қарамастан, есігі шығысқа қарайтын тікбұрышты ауласы болғаны анықталды.
Қазіргі таңда бұл жер қаланың діни әрі зиярат орталығы. Мұнараның шығыс жағында тұрғын үй, ал солтүстік және батыс жағында мектеп орналасқан. Қазіргі уақытта қалған мұнараның биіктігі шамамен 5 метрді құрайды, диаметрі 2,5 метр. Мұнараның жоғарғы бөлігі өрнектеліп қаланған кірпіштер мен жан-жаққа қаратылып салынған аркалы ойықтардан тұрады. Жоғары шығатын баспалдақ ағаш тіреулер мен ортасындағы кірпіш тірекке бекітілген.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының орталығында орналасқан
Мәртөбе қалашығы
Сипаттамасы: Қазақ тарихында Мәртөбе қалашығы — дала парламентiнiң рөлiн атқарған орын ретiнде белгiлi. Қазақ даласында көптеген төбелер болғанымен, Мәртөбе олардың ішінде осындай маңызды мәнге ие бірегей төбе болып табылады.
Мұнда алғашқы құрылтай өткізіліп, қазақ рулары мен тайпаларының ақсақалдары көшi-қон мәселелерiн, жайылым алқаптарын және халықаралық қатынастар секілді маңызды мәселелерді талқылаған. Ташкент және Түркiстан сияқты iрi қалаларға жақын орналасқандығы мен табиғи жағдайының қолайлы болғанына байланысты қазақ билерiнiң жиналып жиындар мен кездесулер өткізетін орынға айналған.
Әбiлқайыр ханның өлiмiнен кейiн қазақ халқының ұйымдасуы мен бiрiгуi де осы Мәртөбеде өткен болатын. Тәуке ханның «Жетi жарғы» — ең алғашқы дала заңына мөр де осы жерде басылған болатын.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының шығыс бөлігінде орналасқан
Мұнда алғашқы құрылтай өткізіліп, қазақ рулары мен тайпаларының ақсақалдары көшi-қон мәселелерiн, жайылым алқаптарын және халықаралық қатынастар секілді маңызды мәселелерді талқылаған. Ташкент және Түркiстан сияқты iрi қалаларға жақын орналасқандығы мен табиғи жағдайының қолайлы болғанына байланысты қазақ билерiнiң жиналып жиындар мен кездесулер өткізетін орынға айналған.
Әбiлқайыр ханның өлiмiнен кейiн қазақ халқының ұйымдасуы мен бiрiгуi де осы Мәртөбеде өткен болатын. Тәуке ханның «Жетi жарғы» — ең алғашқы дала заңына мөр де осы жерде басылған болатын.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының шығыс бөлігінде орналасқан
Мірәлі баб кесенесі
Сипаттамасы: Мірәлі баб кесенесі — XIX ғасырдың соңында діни ғұлама адамның құрметіне арналып тұрғызылған. 9 метрлік қалайы күмбезбен безендірілген кесене Сайрам тұрғын алабының орталығында, ескі зиратта, екі басты көшенің қиылысынан алыс емес жерде орналасқан. Кесененің жалпы ауданы 9,8х6,4 метрді құрайды, ал күмбездің биіктігі 9 метрге жетеді. Ғимараттың қабырғалары әктелмеген, ірі күйдірілген кірпіштен тұрғызылған.
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының батыс жағында орналасқан
Мекенжай: Шымкент қаласы, Сайрам тұрғын алабының батыс жағында орналасқан
